Không ai đồng tình với ai như thế nào là một câu văn. Định nghĩa an toàn nhất là định nghĩa theo lối sắp đặt các thành phần của câu. Một câu khởi đầu bằng một chữ viết hoa và kết thúc bằng dấu chấm - ngoại trừ những câu bắt đầu bằng dấu ngoặc kép trích dẫn, hay những câu kết bằng dấu chấm hỏi hay chấm cảm, do vậy định nghĩa này cũng chưa thật thấu suốt. Hãy thử lại lần nữa. Một câu văn là khu gian lớn nhất có thể được thống trị bởi các quy luật văn phạm. Do vậy, câu có thể đứng độc lập về văn phạm so với những câu trước và sau nó. Trừ phi đó là một câu lửng chỏng chơ lơ lửng từ câu liền trước tựa một ý nghĩ vừa mới nảy. Hoặc nhanh chóng tạo ra một cảnh tượng, như mọi câu viết dự báo thời tiết trên biển. Đôi lúc có gió mạnh. Sương mỏng. Thời tiết nhìn chung ôn hòa.

Một câu văn là một phương tiện chuyên chở ý nghĩa cỡ nhỏ, phong kín. Câu văn truyền tải một tin tức - một xác tín, mệnh lệnh hay một câu hỏi - về thế gian. Mỗi câu văn cần có một chủ ngữ, tức một danh từ hay cụm danh từ, và một vị ngữ, tức phần còn lại của câu không phải chủ ngữ và cần một động từ chính. Chủ ngữ thông thường (nhưng chẳng xuyên) chính là chủ thể của một câu văn và vị ngữ thường (cũng chẳng xuyên) là những gì xảy ra với chủ ngữ hay cắt nghĩa cho chủ ngữ. Đây [chủ] là một câu văn [vị ngữ]. Một câu văn buộc phải có một chủ ngữ và động từ chính, trừ khi nó loại bỏ một trong hai hoặc cả hai khi sự hiện diện của chủ và vị được hàm ngụ. OK chớ?

Một câu văn có thể chỉ bao gồm duy nhất một từ, hoặc có thể kéo dài tới vô cùng, bởi ta có thể chất chữ lên nhau thành một mệnh đề tới vô vận. Nhà văn Bohumil Hrabal người Czech từng viết trọn một tiểu thuyết (Bài dạy nhảy cho người Cao niên) chỉ bao gồm một câu. Nhưng ông nói rằng sự dí dỏm trong sách có được từ một câu viết ngắn ngủi ông từng đọc được trên hóa đơn giặt khô: Một số vết bẩn chỉ có thể tẩy đi bằng cách hủy luôn cả vải.

Marcel Proust, tác giả đã viết một câu văn dài 447 từ chỉ để tả một chiếc sofa trong Tù nhân [trích Đi tìm thời gian đã mất], nói rằng ông muốn “vừa dệt vừa kéo những sợi vải dài” và “bao quanh sự thật bởi duy một nét bút - bất kể kéo dài hay ngoằn ngoèo đến đâu”. Với nhà văn, một câu văn truy dấu một dòng suy nghĩ mạch lạc không gián đoạn. Cắt ngang sẽ khiến dòng suy nghĩ ấy bị ngắt đi. Tùy vào dòng ý nghĩ, một câu văn có thể là một mảnh vỡ tí hon ý nghĩ hay một chốn giang hồ kiểu Proust, được hóa kiếp và thắp sáng bởi ngôn từ.

Với Henry David Thoreau, câu văn là cuộc thu hoạch mót từ bộ não của nhà văn. “Hoa trái mà kẻ tư duy đơm kết ra là câu văn,” ông viết trong nhật ký. Với Marianne Moore, câu văn với bà cũng tựa như “trọng lực khép gọn tấm vải vào người”. Với James Baldwin, mục tiêu đích thực đơn nhất là “viết ra một câu văn gọn lẳn.” Với John Cheever, “mỗi câu văn là một phát minh,” một câu chưa từng được nghĩ tới, khoan hãy tính đến chuyện được nói ra, theo cách tương tự như thế trước kia. Với Annie Dillard, câu văn chính là phương tiện đích thực của một nhà văn, và một nhà văn không có cảm giác dành cho câu văn thì không phải là một nhà văn, bởi lẽ như thế cũng giống một họa sĩ không thể chịu đựng được mùi sơn. Với Gary Lutz, câu văn là “nhà hát trưng diễn công sức.” Với Maggie Nelson, câu văn tựa “lao tâm trong vô vọng… ngẫm ngợi khi đương lúc câu từ chẳng khác gì mộ bia đánh dấu sự khước từ hoang dã.” Với John Banville, câu văn là “mẩu nhân tính thiết yếu… phát minh vĩ đại nhất của loài người.”

Nhà văn thạo nghề viết thành từng câu - chẳng phải bởi câu là tất cả những gì chúng ta biết viết (dẫu đúng thật như vậy), mà bởi họ viết ngắn. Họ xem câu văn là đơn vị lâu đời nhất, cái yếu tố vi tế buộc phải viết đúng, bằng không sẽ chẳng còn gì đúng cả. Sách họ viết ra, dù dài đến đâu chăng nữa, vẫn là các tổ hợp câu.

Các nhà khoa học ở Viện Vật lý Nguyên tử tại Kraków (Ba Lan) đã phân tích hơn 100 tác phẩm kinh điển của các tác giả như Dickens, Joyce và Beckett, và phát hiện ra rằng câu văn vận hành như một đa phân dạng toán học: một cấu trúc có thành phần nhỏ nhất đồng dạng với tổng thể. Những trang viết tài tình nhất tự thân đã nhất quán với nhau. Như thể đến từ một cơ thể đang sống và hít thở đứng ở cùng một nơi, không như rượu đến từ một terroir nào đó, như khí hậu và thổ nhưỡng, và mỗi chốn mỗi vị mỗi mùi. Cái terroir đặc sắc nào khiến cho một trang viết không thể tái tạo được? Chính là các câu văn trong đó.

Những nhà điểu học có thể nhận dạng một loài chim dù không có thời gian để ghi lại các dấu hiệu chuyên biệt về lông hay tiếng kêu đặc trưng của chúng. Một nhà điểu học thượng thặng có thể cho ta biết giống chim chỉ từ ấn tượng ban đầu về kích thước và hình dáng, kể cả khi đó chỉ là một đốm mờ vút qua bầu trời hoàng hôn. Giọng văn của nhà văn có lẽ cũng tương tự. Một độc giả tài tình có thể nhận ra giọng văn ấy từ một câu văn duy nhất vút qua.

Nguồn: Sưu tầm